Powiem szczerze: jest to chyba najcięższy wpis na blogu, jaki przyszło mi pisać do tej pory. Z jednej strony, nie mogę nie napisać o tych «также» i «тоже», ponieważ obserwuje błąd, który notorycznie pojawia się prawie u wszystkich polskojęzycznych studentów na wszystkich poziomach. Z drugiej zaś strony wiedziałam, że cokolwiek napiszę w tym temacie może być obedrane źle i krytycznie przez innych lektorów, native’ów czy też studentów filologii rosyjskiej. Wiadomo, język jest plastyczny, raz można powiedzieć tak, a raz — tak. Native’i robią to intuicyjnie, poniekąd mogę nawet zrozumieć ich niezadowolenie, że my, lektorzy, wprowadzamy zawsze jakieś zasady, jakieś «ale», ograniczając tym samym obcokrajowcom korzystanie z naszego «великого и могучего языка».
Ale jestem lektorem, widzę jakie błędy popełniają moi uczniowie i jak trudno jest im nieraz zrozumieć (szczególnie jak się nie jest filologiem) poszczególne zasady i te urocze wyjątki z wyjątków w rosyjskim. Muszę przekazywać materiał tak, żeby był zrozumiany, przy tym bez szkody dla języka. Robię w tym celu pewne rozgraniczenia i ograniczenia, które pomogą wykluczyć błąd. W pełni odpowiadam za to.
Proszę mi wybaczyć ten patetyczny wstęp, ale naprawdę długo pracowałam nad tym materiałem, konsultowałam go z innymi lektorami i native’ami, wciąż nie uważam go za idealne rozwiązanie, jednak prezentuję go dzisiaj w tej oto formie.
A więc — «также» i «тоже». Kiedy używamy i jakie tu są pułapki?
1. «ТОЖЕ»
Powtarzalność czynności (stanów) odnoszących się do różnych osób. Np.:
— Я не курю. Она тоже не курит. (Nie palę. Ona też nie pali).
Pułapka 1: Dla jasności oraz po to, żeby ułatwić uczniom (szczególnie na poziomie początkującym i średnim) rozumienie sytuacji, w których używa się «также»/ «тоже», w tym materiale w przypadku powtarzalności czynności, odnoszących się do różnych osób, proponuję użycie wyłącznie «тоже». Podobne podejście przedstawia m.in. O. Glazunova w podręczniku «Грамматика русского языка в упражнениях и комментариях. Морфология» (Zlatoust, 2012). Niewątpliwie, w innych źródłach (np. na blogu Centrum Języka Rosyjskiego MGU) znajdą Państwo informację, że «тоже» i «также» to synonimy, jeżeli chodzi o powtarzalność czynności przez różne osoby. I jest to prawda, czyli można powiedzieć zarówno «Я не курю. Она тоже не курит», jak i «Я не курю. Она также не курит». Jednak z uwagi na liczne błędy i problemy w użyciu «тоже» i «также» (zwłaszcza w przypadku «также», kiedy to pojawia się np. taki błąd: «Я говорю по-русски. Я тоже немного говорю по-китайски») jest sens rozgraniczyć i nieco ograniczyć możliwości użycia tych wyrazów. Oczywiście, filolodzy i osoby z bardzo dobrą znajomością rosyjskiego mogą zaszaleć, byle bez błędów:)
2. «ТАКЖЕ»
Powtarzalność czynności (stanów), odnoszących się do jednej osoby, używa się w znaczeniu «oprócz tego/ oraz/ dodatkowo». Można zamienić «также» spójnikiem «и» albo wyrazem «плюс», np.:
— Я хорошо говорю по-русски. Также я немного говорю по-китайски./ Я хорошо говорю по-русски и немного по-китайски. (Dobrze mówię po rosyjsku. Oprócz tego mówię trochę po chińsku./ Dobrze mówię po rosyjsku i trochę po chińsku).
W połączeniu ze spójnikami «а», «и», «но» przysłówek «также» tworzy spójniki ze znaczeniem uzupełnienia: «а также», «и также», «но также», np.:
— Я люблю зеленый чай, но также я люблю пить кофе по утрам. (Lubię herbatę zielonę, ale oprócz tego lubię pić rano kawę).
Polakom, uczącym się rosyjskiego, najtrudniej jest przyswoić właśnie tę zasadę. Pojawia się błąd np. taki jak ten: «Я был в Петербурге, но тоже я был в Москве».
3. «ТАКЖЕ»/ «ТОЖЕ»
Jeżeli podmiot występuje na końcu zdania, czyli jest inwersja, oraz w przypadku powtarzalności czynności (stanów), odnoszących się do różnych osób, używamy «также». W zdaniu prostym przy wymienianiu «также» i «тоже» mogą występować jako synonimy.
— Приехали Маша, Даша, а также Наташа. (Przyjechały Masza, Dasza oraz Natasza). – Приехали Маша, Даша и Наташа тоже. (Przyjechały Masza, Dasza i też Natasza).
— Мы с ним пообедали, а также поужинали. (Zjedliśmy z nim obiad oraz kolację). – Мы с ним пообедали и поужинали тоже. (Zjedliśmy z nim obiad i też kolację).
UWAGA na szyk wyrazów w zdaniu: «а также Наташа», ale «и Наташа тоже»/ «а также поужинали», ale «и поужинали тоже».
4. «ТАКЖЕ»/ «ТОЖЕ»
Jeżeli zdanie zaczyna się od podmiotu, okolicznika czasu bądź miejsca, «тоже» potocznie może być użyte jako synonim «также». «Тоже» podkreśla logikę przedstawienia informacji w zdaniu.
— Положи сахар, муку, не забудь также добавить в тесто яйцо. – Положи сахар, муку, яйцо тоже не забудь добавить в тесто. (Dodaj cukier, mąkę, nie zapomnij również dodać do ciasta jajko. – Dodaj cukier, mąkę, jajko też nie zapomnij dodać do ciasta).
— Ты должна ответить также на мой вопрос. – На мой вопрос ты тоже должна ответить. (Musisz odpowiedzić również na moje pytanie. – Na moje pytanie też musisz odpowiedzieć).
UWAGA na szyk wyrazów: «не забудь также добавить яйцо», ale «яйцо тоже не забудь добавить»/ «должна ответить также на мой вопрос», ale «на мой вопрос ты тоже должна ответить».
5. «ТО ЖЕ»
Pułapka 2: «То же» to zaimek wskazujący «то» z partykułą «же», nie równa się «тоже» i pisze się osobno. Znaczy «to samo».
— На ней было все то же красное платье. (Miała na sobie tę samą czerwoną sukienkę).
«То же» może używać się z zaimkiem «самое», np. «Врач сказал мне то же самое, что и тебе» (Lekarz powiedział mi to samo, co Tobie).
6. «ТАК ЖЕ»
Pułapka 3: «Так же» to przysłówek «так» z partykułą «же», nie równa się «также» i piszę się osobno. Znaczy «tak samo».
— Конференция прошла так же успешно, как и в прошлом году. (Konferencja była wielkim sukcesem tak samo jak w zeszłym roku).
Osobom na poziomie początkującym i średnim zalecam przede wszystkim opanować p. 1 i 2. Jest to fundamentalna zasada, która po jakimś czasie pomoże pójść o krok dalej, czyli do pozostałych punktów:)
Tabelę wraz z przykładami oraz zadaniami na ten temat można otrzymać, klikając w poniższy obrazek:) Удачи!
